Dlaczego zimą w japońskich mieszkaniach i domach jest tak zimno?!

Jest zimno, wiatr swobodnie hula, pleśń atakuje.

W tym artykule przeczytasz na temat:

1. Jak bardzo zimno jest w japońskim mieszkaniu?
2. Przyczyny złego stanu rzeczy:
   • Prawo
   • Tradycja
3. Ogrzewanie mieszkań i domów w Japonii
   

Mogłoby się wydawać, iż utrzymanie optymalnej temperatury pomieszczeń mieszkalnych to z pewnością nie problem w państwie tak świetnie zorganizowanym jak Japonia. A jednak! Średnia temperatura zimą w pokoju dziennym przeciętnego japońskiego mieszkania to 16,8°C. W sypialni uśredniona wartość to zatrważające 12,8°C! Pomiarów dokonywano, gdy mieszkańcy byli w domu! Brrrr.

Wielu ekspertów bije na alarm. WHO zaleca 18°C jako minimalną temperaturę pomieszczeń mieszkalnych. Temperatury poniżej tego poziomu uważane są za przyczynę wielu chorób. Sami Japończycy również negatywnie oceniają izolacyjność cieplną budynków. W ankiecie z 2018 dotyczącej satysfakcji z warunków mieszkalnych, aż 38,6% respondentów było niezadowolonych z komfortu cieplnego w mieszkaniu.

Winnych tej sytuacji jest wiele czynników, m.in. prawodawstwo, ekonomia, ale i tradycja oraz pewne głęboko zakorzenione mity.

Japońskie prawo budowlane

Japońskie prawo wprowadza bardzo niskie standardy dla współczynników przenikania ciepła przegród budowlanych. 
Dla zobrazowania sytuacji porównajmy polskie i japońskie wymagania dotyczące izolacyjności cieplnej.

	Warszawa	Sapporo	Tokio	Nagano
szerokość geograficzna	52°15′ N	43°00′ N	35°41′ N	36°38′ N
średnia najniższa temperatura w styczniu	-4°C	-12°C	3°C	-4°C
współczynnik U* dla ścian zewnętrznych	0,2 W/m2k**	0,46 W/m2k***	0,87 W/m2k***	0,75 W/m2k***
U* dla okien	0,9 W/m2k**	2,33 W/m2k***	4,65 W/m2k***	3,49 W/m2k***
U* dla drzwi	1,3 W/m2k**	2,33 W/m2k***	4,65 W/m2k***	3,49 W/m2k***

*U – współczynnik przenikania ciepła
**Warszawa – współczynniki podane dla pomieszczeń o temperaturze t≥16°C
***Wytyczne aktualne od 2013 roku.

Uwaga. Dla niewtajemniczonych w fizykę budowli wyjaśniam, iż niższy wskaźnik U gwarantuje lepszy komfort cieplny.
Różnica jest kolosalna. 

Japoński rząd zapowiedział, iż planuje wprowadzenie kolejnej, bardziej restrykcyjnej klasy izolacyjności cieplnej, jednak nadal nie wiadomo kiedy to nastąpi. Jako powód opóźnienia w aktualizacji prawa budowlanego podaje się kilka przyczyn, w tym m.in. zbyt duże obciążenie finansowe związane z budową. Chodzi oczywiście o lobby deweloperskie. Za inną przyczynę podaje się fakt, iż zbyt wyśrubowane wymagania ograniczyłyby swobodę projektową architektom (what?!). Wielu komentatorów krytykuje taką postawę rządu, jednak zmian na lepsze (cieplejsze) na horyzoncie na razie nie widać.

Japońska tradycja budowlana

Dom należy budować z myślą o lecie. Zimą wszędzie da się mieszkać. Kiedy przychodzą upały, w źle zbudowanym domu nie można wytrzymać.

Kenko Yoshida “Zapiski dla zabicia czasu”, wyd. Karakter

Wielu współczesnych Japończyków podziela poglądy mnicha Kenko (przełom XIII i XIV w.). Budują domy z myślą o gorącym i bardzo parnym lecie. Niesamowitym jest, jak bardzo wierzą, iż budynku nie da się równocześnie zabezpieczyć przed zimnem i upałem. A nawet jeśli się da, to jest to niebotycznie drogie przedsięwzięcie. Większość, tak jak Kenko woli zacisnąć zęby, opatulić się i wyczekiwać wiosny. Wynikać to może z faktu, iż mało kto miał okazję zobaczyć na własne oczy porządnie zaizolowany termicznie budynek… Wg statystyk z 2017 roku, aż 32% budynków mieszkalnych nie ma żadnej izolacji termicznej!

Jakość izolacji termicznej budynków mieszkalnych w Japonii (dane z 2017 roku)

brak izolacji termicznej	32%
izolacja termiczna wg standardów z 1980 roku	36%
izolacja termiczna wg standardów z 1992 roku	22%
izolacja termiczna wg obecnych standardów	10%

Deweloperzy korzystają z zaniżonych standardów cieplnych, oszczędzając na materiałach. Klientom tłumaczy się, iż klimatyzatory rozwiążą ich wszystkie problemy. Latem schłodzą i osuszą powietrze, zimą podmuchają ciepełkiem. Dziwi fakt, iż nawet sami producenci materiałów izolacyjnych nie starają się walczyć z mitami, nie starają się uświadamiać, iż izolacja termiczna poprawi komfort cieplny nie tylko w czasie chłodu, ale również i w czasie upałów. Koszty eksploatacji także zmaleją, ale wygląda na to, iż mało kogo to obchodzi. Naprawdę trudno jest rozprawić się z mitami.

Architekci też nie są bez winy, mało słychać głosów sprzeciwu ze strony środowiska. Cóż, tutaj również zwycięża przywiązanie do tradycji. Oraz wygoda. Dzięki mało wymagającemu prawu mogą bezkarnie projektować surowe żelbetowe bryły docieplone wewnątrz płytami EPS grubości jedynie 3-4cm.

Ogrzewanie mieszkań i domów w Japonii

W Japonii w praktyce nie wykorzystuje się technologii centralnego ogrzewania. Zdarza się okazjonalnie na Hokkaido i w północnej części Honsiu, jednak uważane jest za ewenement. W przeciwieństwie do Europy czy USA, jak również w przeciwieństwie do Korei Płd. czy Chin, gdzie zimą ogrzewa się standardowo cały budynek, w Japonii zwykle ogrzewa się jedynie pomieszczenia, w których aktualnie przebywają ludzie. W tym wypadku również można mówić o przywiązaniu do tradycji. W czasach “przed klimatyzacją” ogrzewano bardziej ludzi niż pomieszczenie czy dom.  Siadano wokół “irori”, czyli paleniska znajdującego się w centralnej części domu. Z czasem otwarty ogień zastąpiono tzw. “kotatsu”. Jest to podgrzewany, najczęsciej niski, stół przy którym siada się, a następnie okrywa i siebie i stół kocem lub kołdrą, tak, aby kumulować ciepło. Dawniej kotatsu ogrzewano brykietem, z czasem pojawiły się modele elektryczne. Kotatsu wykorzystuje się i dziś, jednak dużo bardziej powszechne jest wykorzystanie klimatyzatorów oraz piecyków gazowych lub olejowych, szczególnie gdy nie można sobie pozwolić na spędzenie całego dnia pod kołdrą. 

Gdy przechodzi się z ogrzanego pokoju dziennego do np. toalety czy łazienki, które ogrzewane nie są, to trochę jak morsowanie 😉

Wszystkie te mankamenty japońskiego budownictwa wołają o pomstę do nieba. 
Efektywność energetyczna na bardzo słabiutkim poziomie. 
Tylko częściowe ogrzewanie budynku oraz jego słaba izolacja termiczna powodują skraplanie się wody nawet na ścianach wewnętrznych, nie wspominając już o oknach, które zimą mogą być notorycznie zawilgocone. 
W nieogrzewanych łazienkach rozwój pleśni przyspiesza.

Gwoli ścisłości, izolacyjność akustyczna budynków również pozostawia wiele do życzenia…

---

Źródła:
1. A cross-sectional analysis of the Nationwide Smart Wellness Housing Survey in Japan, 2020, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/ina.12708
2. Link do opracowania “A Quick Look at Housing in Japan” https://www.bcj.or.jp/form/quicklook02/ (plik do pobrania)
3. Standardy izolacyjności cieplnej budynków mieszkalnych w Japonii https://h31.choki-reform.com/doc/val_basis_koubo_h31.pdf
4. Standardy izolacyjności cieplnej budynków mieszkalnych w Polsce (Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie) http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20190001065/O/D20191065.pdf
5. Średnie temperatury wybranych miast na świecie https://weatherspark.com/compare/y/87583~143809~143754~144135/Comparison-of-the-Average-Weather-in-Warsaw-Tokyo-Nagano-and-Sapporo
6. Statystyki dotyczące zasobu mieszkaniowego w Japonii, 2017 https://www.mlit.go.jp/common/001318639.pdf